کمبود آهن یکی از شایع ترین عارضه هایی است که در افراد، فارق از سن و جنسیت مشاهده می شود. فقر آهن دارای علائمی مانند: بی حوصلگی و خواب آلودگی، رنگ پریدگی، نفس تنگی و… است. افراد با دانستن این علائم می توانند زودتر به کمبود آهن پی برده و از ابتلا به کم خونی جلوگیری کنند. یکی از راه های بر طرف کردن این مشکل مصرف مواد غذایی سرشار از آهن مانند: گوشت قرمز، عدس، اسفناج و … است.
کم خونی فقر آهن چیست؟
بدن انسان برای این که سلامت باشد و هر ارگان به خوبی از پس فعالیت هایی که برعهده دارد برآید نیاز به مواد معدنی و ویتامین های گوناگونی دارد. یکی از این مواد معدنی مهم آهن است، آهن در ساخت گلبول های قرمز که وظیفه ی آن ها اکسیژن رسانی به بدن است نقش مهمی دارد. انسان با مصرف مواد غذایی که منبع خوبی برای آهن است، می تواند از کمبود آهن جلوگیری کند. مواد غذایی پس از مصرف وارد معده می شوند و اسید معده در جذب آهن برای بدن کمک می کند.
حالا اگر آهن موجود در بدن انسان به هر دلیلی از جمله: مشکل در جذب آهن، نبود آهن کافی در رژیم غذایی، مصرف بیش از اندازه ی آهن در بدن به دلیل بارداری، پریود و … به میزان کافی نباشد، در اصطلاح فرد دچار آنمی یا فقر آهن است.
کمبود آهن در بدن سبب اختلال در عملکرد برخی از ارگان ها می شود و با علائم گوناگونی خود را نشان خواهد داد.
علائم کم خونی فقر آهن چیست؟
همان طور که گفتیم کمبود آهن سبب می شود در بدن به تعداد کافی گلبول قرمز و هموگلوبین وجود نداشته باشد و در نتیجه عملیات اکسیژن رسانی به ارگان های گوناگون با اختلال رو به رو شود. افراد با دانستن نشانه های کمبود آهن و یا کم خونی حاصل از فقر آهن می توانند زود آن را تشخیص داده و با مراجعه ی به موقع به پزشک، از عوارض بعدی جلوگیری نمایند.
علائم کمبود آهن با توجه به علت بوجود آمدن، شرایط بدنی افراد، سن و … می تواند متفاوت باشد، اما شایع ترین علائم فقر آهن عبارتند از:
- خستگی دائمی و غیر معمول
درون گلبول های قرمز، پروتئینی به نام هموگلوبین وجود دارد که اکسیژن را در خود حمل می کند، این پروتئین به وسیله ی آهن تولید می شود. پس زمانی که سیکل اکسیژن رسانی با مشکل رو به رو شود، اکسیژن کمتری به بافت ها و ماهیچه ها می رسد و سبب فقدان انرژی می گردد. خستگی ناشی از کمبود آهن معمولا با بی حوصلی و عدم تمرکز همراه است.
- رنگ پریدگی
علت سرخی برخی از قسمت ها مانند پوست، زیر ناخن ها، لب ها، داخل چشم و … جریان خون در آن هاست. دلیل قرمزی خون نیز وجود هموگلوبین است، پس کمبود هموگلوبین می تواند سبب رنگ پریدگی افراد گردد.
- سر درد و سرگیجه
زمانی که اکسیژن کافی به مغز نرسد، رگ های خونی آن متورم می شوند و فشار ناشی از این تورم می تواند باعث سردرد و سرگیجه شود.
- تنگی نفس
زمانی که ماهیچه انرژی کافی برای انجام فعالیت ها به دلیل کمبود اکسیژن را نداشته باشند، تنفس با سرعت بیشتری انجام می شود تا کمبود اکسیژن ناشی از کمبود آهن را جبران کند و در نهایت ممکن است تنگی نفس حاصل گردد.
- آسیب دیدن پوست و مو
ریزش مو و خشکی پوست نیز از علائم شایع کمبود آهن است و این نیز به دلیل نرسیدن اکسیژن کافی به پوست و مو است.
به غیر از نشانه هایی که در بالا ذکر شد، تپش قلب، تغییر خلق، تورم و درد زبان، پای بی قرار، هوس های عجیب، احساس اضطراب و … نیز از دیگر علائم کمبود آهن است که در افراد مختلف مکررا دیده می شود.
علل کم خونی کمبود آهن چیست؟
بدن انسان به دلایل مختلفی می تواند دچار کمبود آهن شود، هر بیماری یا حادثه ای که سبب از دست دادن خون شود، باعث فقر آهن نیز می شود، معمول ترین علت هایی که سبب می شود افراد دچار کم خونی یا کمبود آهن شوند عبارت است از :
- یائسگی و قاعدگی های شدید بانوان
- رژیم غذایی نامناسب
- از دست دادن مقدار زیادی خون در هنگام زایمان
- ابتلا به بیماری هایی که سبب خون ریزی در مجاری ادراری شوند
- استفاده از داروهایی که سبب خونریزی دستگاه گوارشی شوند
- داشتن زخم های عمیق یا ابتلا به بیماری هایی چون: التهاب روده، سلیاک، سرطان روده ی بزرگ و ….
کم خونی فقر آهن چگونه تشخیص داده می شود؟
افراد می توانند کمبود آهن در بدن را از طریق نشانه هایی که به آن ها اشاره شد حدس بزنند اما برای قطعی شدن این حدس و درمان کم خونی فقر آهن باید به پزشک مراجعه کرد. پزشک متخصص علاوه بر بررسی علائم اقدام به انجام آزمایش های تشخیصی می کند تا کمبود آهن یا کم خونی و درجه ی آن مشخص شود. آزمایش خون CBC که تعداد و اندازه ی گلبول های قرمز خون را بسیار دقیق نشان می دهد از متداول ترین آزمایش هایی است که انجام خواهد شد، دیگر آزمایش ها برای تشخیص کمبود آهن عبارتند از : PBS، هماتوکریت، هموگلبین، TIBC و ….
عوارض کم خونی فقر آهن چیست؟
کمبود آهن در بدن، مانند کمبود هر ماده ی مغذی دیگری می تواند عوارضی را در پی داشته باشد. این عوارض می تواند در مردان، زنان و کودکان متفاوت باشد.
عوارض کمبود آهن در زنان
درست است که کمبود آهن در همه ی افراد ممکن است پیش بیاید اما در زنان بیشتر دیده می شود و در سنین مختلف و شرایط بدنی گوناگون عوارض مختلفی را نیز در پی دارد. زنانی که کمبود آهن دارند قلبشان برای جبران آن بیشتر کار می کند و این فشار مضاعف باعث ایجاد بیمار ی های قلبی در آن ها می شود.کم خونی در بارداری می تواند به رشد جنین آسیب برساند و سبب خون ریزی های شدید هنگام زایمان شود. زنانی که دچار کم خونی هستند ممکن است دچار آسیب های عصبی و در نهایت افسردگی گردند.
عوارض کمبود آهن در مردان
درست است که مردان کمتر از زنان به کم خونی حاصل از فقر آهن مبتلا می شوند اما این فقدان در آن ها نیز می تواند مشکلات قلبی ایجاد کند، علاوه بر این عملکرد جنسی و باروری مردان نیز در اثر کمبود آهن با مشکل رو به رو می شود.
عوارض کمبود آهن در کودکان
در کودکان فقر آهن معمولا از سنین پایین دیده می شود و در صورت عدم رسیدگی به این کمبود کودک دچار کم خونی فقر آهن خواهد شد. عوارض این فقدان در کودکان کلان تر است و می تواند رشد آن ها را تحت تاثیر قرار دهد علاوه بر این در تکامل ذهنی و روانی آن ها نیز اختلال ایجاد کرده و باعث انزوا و افسردگی کودک می گردد.
درمان کم خونی چیست؟
مصرف مواد غذایی سرشار از آهن
بسیاری از مواد غذایی سرشار از آهن هستند که گنجاندن آن ها در رژیم غذایی می تواند کم خونی را درمان کند، برای مثال: گوشت قرمز، عدس، صدف خوراکی و اسفناج منبع خوبی برای تامین آهن هستند. از سوی دیگر برخی از خورراکی ها مثل: مرکبات و سبزیجاتی که ویتامین C دارند، غلاتی که ویتامین A دارند و خوراکی های دارای ویتامین B12 می توانند جذب آهن را چند برابر کنند.
از سوی دیگر برخی از خوراکی ها جذب آهن را در بدن کم می کنند، شیر، پنیر، ماست و غذاهای سرشار از کلسیم در این دسته جای دارند.
استفاده از مکمل های غذایی
یکی از راه های جذب سریع آهن استفاده از مکمل دارویی است. مکمل یدوناتال ایکس مارت بهترین مکمل برای رفع کمبود آهن است، هر قرص این محصول اسید فولیکی برابر با 2000 گرم اسفناج، یدی برابر با مصرف 500 گرم میگو، آهنی برابر با مصرف 750 گرم عدس و ویتامین C برابر یک فنجان آب پرتقال دارد. این محصول در تولید هموگلوبین و توزیع اکسیژن نقش داشته و می تواند کم خونی را از بین ببرد.
دارو
در صورتی که پزشک تشخیص دهد کم خونی با رژیم غذایی و مکمل درمان نمی شود به سراغ تجویز دارو ها می رود.
انتقال خون
در برخی از موارد که کم خونی بسیار شدید است و زندگی عادی افراد را مختل کرده نیاز به انتقال خون سالم خواهد بود.
چه مقدار آهن از رژیم غذایی خود جذب می کنیم؟
اگر افراد یک رژیم غذایی سالم داشته باشند، روزانه حدود 10 تا 20 گرم آهن از طریق غذا وارد معده می شود. جذب آهن به سه صورت است: آهن سه ظزفیتی، املاح آلی و اکسید فریک، جذب این مواد در معده شروع می شود و در روده به بیشترین حد می رسد. برخی از مواد معدنی و ویتامین ها مانند ویتامین B12 جذب آهن را بیشتر می کنند.
10 غذای سرشار از آهن
عدس، گوشت گاو، اسفناج، جگر گاو، بادام هندی، تن ماهی، تخم کدو حلوایی، کینوا، کلم بروکلی و آب گوجه فرنگی 10 ماده ی غذایی سرشار از آهن هستند.
آیا کمبود آهن می تواند باعث اضطراب شود؟
یکی از علائم اصلی که نشان می دهد فرد دچار کمبود آهن است، اختلال در عملکرد مغز به خاطر کمبود اکسیژن است که خود را به صورت: اضطراب، نگرانی و ترس نشان خواهد داد.
چه میوه هایی بیشترین آهن را دارد؟
خرما، آلو سیاه، انواع توت، آووکادو، انجیر سیاه، انبه، انار و هلو منبع خوبی برای آهن هستند علاوه بر این میوه های دارای ویتامین C مثل مرکبات نیز جذب آهن را چند برابر می کنند.
پیشنهاد طب سنتی برای کمبود آهن چیست؟
طب سنتی پیشنهاد می کند ابتدا علت کمبود آهن پیدا گشته و درمان شود. سپس مواد غذایی سرشار از آهن مانند گوشت قرمز در رژیم غذایی روزانه قرار گیرد.
سوالات متداول
چه مواد غذایی دارای بیشترین آهن هستند؟
مواد غذایی مانند سبزیجات برگ دار، گوشت قرمز، گوشت انواع پرندگان، غذاهای دریایی، حبوبات و آجیل منبع غنی آهن هستند.
آیا تخم مرغ می تواند برای درمان خانگی کمبود آهن مفید باشد؟
نه تنها تخم مرغ بلکه تخم انواع پرندگان منبع خوبی برای تامین آهن رژیم غذایی به حساب می آید.
پیشنهاداتی برای والدین برای رفع کمبود آهن در نوزادان
برای کودکانی که از شیر مادر استفاده می کنند، اصلاح رژیم غذایی مادر و گنجاندن خوراکی های سرشار از آهن در آن و در کودکان شیر خشکی استفاده از شیر خشک دارای آهن بسیار مفید است. علاوه بر این برای کودکانی که در کنار شیر غذا می خورند استفاده از خوراکی های حاوی آهن در برطرف کردن کمبود آهن موثر واقع می شود.
راه های درمان کمبود آهن برای زنان باردار
استفاده از خوراکی هایی مانند خرما، موز، جو دو سر، مغز میوه ها و … بخصوص در وعده صبحانه موثر است استفاده از قرص آهن و مکمل های مفید با تجویز پزشک و مصرف آن قبل از خواب به جذب آهن کمک می کند.شیر و مواد کلسیمی همراه با قرص آهن و مواد غذایی سرشار از آهن مصرف نشوند.
