هر آنچه که باید درباره بیماری راشیتیسم بدانید
راشیتیسم (Rickets) یک اختلال اسکلتی است که به‌دلیل تغذیه نادرست یا مشکلات ارثی اغلب در کودکان بروز می‌کند. ازآنجایی‌که تامین کافی ویتامین D کمک می‌کند تا کلسیم و فسفر غذا به طور کامل از رودهها جذب شوند. کمبود این ویتامین منجر به نرم شدن و ضعیف شدن استخوان‌ها می‌شود.
اگرچه افزودن مکمل‌های ویتامین D یا کلسیم به رژیم غذایی، مشکلات استخوانی مرتبط با راشیتیسم را اصلاح می‌کند. اما اگر علت بروز راشیتیسم یک مشکل پزشکی زمینه‌ای باشد ممکن است کودک شما به داروهای اضافی یا درمان دیگری نیاز داشته باشد. برخی از ناهنجاری‌های اسکلتی ناشی از راشیتیسم به جراحی اصلاحی نیاز دارند. در ادامه به جزئیات بیشتری از این مساله اشاره خواهیم کرد.
چه چیزی باعث راشیتیسم می‌شود؟
تامین ویتامین D، کلسیم و فسفات کافی برای رشد استخوان‌های قوی و سالم مهم است. افراد مبتلا به راشیتیسم به‌دلیل کمبود این مواد مغذی رشد آهسته، استخوان‌های ضعیف و نرم و در موارد شدید ناهنجاری‌های اسکلتی را تجریه می‌کنند. در واقع در این شرایط بدن برای جبران هورمون‌هایی تولید می‌کند که باعث می‌شوند کلسیم و فسفات از استخوان‌های شما آزاد شود.
کودکان در معرض بالاترین خطر ابتلا به راشیتیسم هستند زیرا هنوز در حال رشد هستند. از منابع غنی ویتامین D می‌توان به نور خورشید و مواد غذایی مانند روغن ماهی، زرده تخم مرغ، ماهی‌های چرب مانند سالمون و ماهی خال‌مخالی، شیر، غلات اشاره کرد. متاسفانه امروزه با حضور بیشتر کودکان در منزل، استفاده مداوم از ضدآفتاب و تمایل کودکان به غذاهای آماده، خطر ابتلا به این بیماری اغلب بچه‌های ما را تهدید می‌کند.
البته باید بدانید که برخی از کودکان با شرایط پزشکی به دنیا می‌آیند یا دچار آن می‌شوند که بر نحوه جذب ویتامین D توسط بدن آن‌ها تأثیر می‌گذارند. مواردی چون:
- بیماری سلیاک
- بیماری التهابی روده
- فیبروز سیستیک
- مشکلات کلیوی
مطمانا عدم درمان یا کنترل به‌موقع آن‌ها زمینه بروز بیماری راشیتیسم را فراهم می‌کند.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به راشیتیسم هستند؟
داشتن فاکتورهای خطر زیر احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد:
سن
راشیتیسم در کودکان بین 6 تا 36 ماهه شایع‌تر است. زیرا در این دوره زمانی کودکان رشد سریعی دارند و بدن آن‌ها به بیشترین میزان کلسیم و فسفات برای تقویت و رشد استخوان‌ها نیاز دارد.
رژیم غذایی
اگر از رژیم گیاهخواری تبعیت می‌کنید و به‌همین‌دلیل ماهی، تخم مرغ یا شیر مصرف نمی‌کنید، در معرض خطر ابتلا به راشیتیسم هستید. هم‌چنین اگر در گوارش شیر مشکل دارید یا به قند شیر (لاکتوز) حساسیت دارید، در معرض خطر بیشتری هستید. نوزادانی‌که فقط با شیر مادر تغذیه می‌شوند ممکن است دچار کمبود ویتامین D شوند. زیرا شیر مادر حاوی ویتامین D کافی برای جلوگیری از بروز راشیتیسم نیست.
رنگ پوست
کودکان ساکن آفریقا، جزایر اقیانوس آرام و خاورمیانه در معرض خطر ابتلا به راشیتیسم هستند زیرا پوست تیره‌ای دارند. پوست تیره به اندازه پوست روشن به نور خورشید واکنش نشان نمی‌دهد و باعث تولید ویتامین D کمتری می‌شود.
موقعیت جغرافیایی
بدن ما وقتی در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد ویتامین D بیشتری تولید می‌کند. بنابراین اگر در منطقه‌ای با نور کم زندگی می‌کنید یا در ساعات روشنایی روز در خانه کار می‌کنید در معرض خطر ابتلا به راشیتیسم هستید.
ژنتیک
یکی از اشکال راشیتیسم ارثی است. این نوع راشیتیسم از جذب فسفات توسط کلیه‌ها جلوگیری می‌کند.
آیا راشیتیسم قابل درمان است؟
خوشبختانه در اغلب موارد راشیتیسم را می‌توان با تجویز مکمل‌های ویتامین D و کلسیم درمان کرد. در عین حال، قرار گرفتن در معرض نور خورشید و مصرف محصولات غذایی مانند ماهی، جگر، شیر و تخم مرغ نیز موثر است.
حتما از پزشک در مورد دوز صحیح مکمل برای کودک خود سوالاتی بپرسید. زیرا مصرف بیش‌ازحد ویتامین D یا کلسیم می‌تواند خطرناک باشد. معمولا در حین دارودرمانی، پزشک میزان پیشرفت کودک شما را به کمک نتایج تصویربرداری با اشعه ایکس و آزمایش خون کنترل می‌کند.
اگر در اثر راشیتیسم ناهنجاری‌های اسکلتی در پا، دست یا ستون فقرات به وجود آمده باشد. پزشک ممکن است استفاده از بریس‌های مخصوصی را پیشنهاد کند تا استخوان‌های کودک به‌درستی رشد کنند. بدشکلی‌های اسکلتی شدیدتر ممکن است نیاز به جراحی داشته باشند. برای درمان راشیتیسم ارثی، مصرف همزمان مکمل‌های فسفات و ویتامین D با دوز بالا لازم است.
بهتر است بدانید که مراجعه به‌موقع به پزشک و تشخیص سریع این اختلال، می‌تواند مانع از انجام روش‌هایی مانند جراحی شود.
علائم راشیتیسم چیست؟
از علائم آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس استخوان درد در بازوها، پاها، لگن یا ستون فقرات
- کاهش سرعت روند رشد و کوتاهی قد
- تاخیر در مهارت‌های حرکتی
- شکستگی استخوان
- گرفتگی و ضعف عضلات
- بدشکلی دندان‌ها مانند تاخیر در تشکیل دندان‌ها، ظهور سوراخ در مینای دندان، نقص در ساختار دندان و افزایش تعداد حفره‌های پوسیدگی دندان
- بدشکلی‌های اسکلتی مانند شکل عجیب جمجمه، خم شدن پاها به سمت بیرون و بروز زانوهای ضربدری، ضخیم شدن مچ دست و مچ پا، بروز برجستگی در استخوان قفسه سینه، خمیدگی ستون فقرات و بدشکلی لگن
اگر کودک شما علائم راشیتیسم را نشان داد، فورا به پزشک متخصص ارتوپد مراجعه کنید. زیرا درصورتی‌که این اختلال در طول دوره رشد کودک درمان نشود، ممکن است کودک در بزرگسالی قد بسیار کوتاهی داشته باشد.
بعد از درمان راشیتیسم چه انتظاری می‌توان داشت؟
افزایش سطح ویتامین D، کلسیم و فسفات به اصلاح این اختلال کمک می‌کند. در این شرایط، اکثر کودکان مبتلا به راشیتیسم در حدود یک هفته بهبود می‌یابند.
تجربه نشان داده است که اگر راشیتیسم در زمانی‌که کودک هنوز خیلی کوچک است اصلاح شود. ناهنجاری‌های اسکلتی اغلب به‌مرور زمان بهبود می‌یابند یا ناپدید می‌شوند. با این حال، اگر این اختلال در دوره رشد کودک درمان نشود، ناهنجاری‌های اسکلتی می‌توانند دائمی شوند.
چگونه می‌توان از راشیتیسم پیشگیری کرد؟
بهترین راه برای پیشگیری از راشیتیسم، داشتن رژیم غذایی حاوی مقادیر کافی کلسیم، فسفر و ویتامین D است. به‌همین‌دلیل، افراد مبتلا به اختلالات کلیوی باید سطح کلسیم و فسفات خود را به طور منظم توسط پزشک کنترل کنند.
هم‌چنین با قرار گرفتن در معرض آفتاب می‌توان از بروز راشیتیسم پیشگیری کرد. در اکثر فصول، 10 تا 15 دقیقه قرار گرفتن در معرض نور خورشید نزدیک ظهر کافی است. البته اگر پوست تیره‌ای دارید، زمستان است یا در عرض‌های جغرافیایی شمالی زندگی می‌کنید. ممکن است نتوانید ویتامین D کافی را از نور خورشید دریافت کنید. در این شرایط از مصرف مواد غذایی سرشار از ویتامین D یا مکمل آن غافل نشوید. به‌خصوص اگر باردار یا در دوران شیردهی هستید.
خوشبختانه شرکت نیکان فارمد مهر توانسته است با تولید محصول بن فیت (Bone Fit) به پیشگیری یا درمان بسیاری از اختلالات اسکلتی عضلانی مانند راشیتیسم کمک کند. این قرص کلسیم حاوی مقدار کافی از کلسیم، ویتامین D، منیزیم و زینک است و می‌تواند بخش زیادی از نیاز روزانه شما به این مواد مغذی را تامین کند. در اصل فرموله‌شده در سوئیس و تولید ایران است.
راشیتیسم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک ممکن است با انجام معاینه فیزیکی بتواند راشیتیسم را تشخیص دهد. هم‌چنین ممکن است آزمایش‌های خاصی را برای کمک تشخیص قطعی تجویز کند، مواردی چون:
- آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح کلسیم و فسفات در خون
- عکسبرداری با اشعه ایکس از استخوان پاها، قفسه سینه، مچ دست و پا یا جمجمه برای بررسی ناهنجاری‌های استخوانی
در موارد نادر، بیوپسی استخوان انجام می‌شود. این روش شامل برداشتن بخش بسیار کوچکی از استخوان است. نمونه برای تجزیه‌و‌تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
عوارض احتمالی راشیتیسم چیست؟
در صورت عدم درمان، راشیتیسم می‌تواند منجر به بروز موارد زیر شود:
- عدم رشد یا کاهش سرعت رشد و تکامل سیستم حرکتی
- بروز انحنای غیرطبیعی در ستون فقرات
- بدشکلی‌های استخوانی به‌خصوص در ناحیه پاها و لگن
- نقص‌های دندانی
- تشنج، گرفتگی عضلات، مشکلات قلبی و مشکلات تنفسی (به‌دلیل سطح پایین کلسیم در خون)
- ناتوانی مادام‌العمر
چشم‌انداز کودکان مبتلا به راشیتیسم چیست؟
برای کودکان مبتلا به راشیتیسم در اثر تغذیه یا سبک زندگی نادرست، چشم‌انداز معمولا خوب است. با درمان، وضعیت آن‌ها در عرض چند هفته یا چند ماه برطرف می‌شود. اکثر آن‌ها به طور کامل بهبود می‌یابند و به بزرگسالانی سالم تبدیل می‌شوند.
اگرچه در مورد کودکان مبتلا به راشیتیسم ارثی، همه‌چیز به نحوه درمان اختلال ژنتیکی خاصی که دارند بستگی دارد. اما در بسیاری از موارد، کودکان مبتلا به این نوع راشیتیسم می‌توانند با درمان به‌موقع به بزرگسالانی تبدیل شوند که زندگی کامل و سالمی دارند.
سوالات متداول
علت اصلی راشیتیسم چیست؟
راشیتیسم اختلالی است که به‌دلیل کمبود ویتامین D، کلسیم یا فسفات ایجاد می‌شود. کمبود این مواد مغذی ممکن است ناشی از تغذیه یا مشکلات ژنتیکی زمینه‌ای باشد.
راشیتیسم چگونه است؟
راشیتیسم یک اختلال اسکلتی است که اغلب کودکان را درگیر می‌کند. باعث می‌شود که استخوان نواحی مختلف بدن به‌خصوص دست‌ها، پاها، ستون فقرات و لگن راحت‌تر تاب خورده، خم شوند و بشکنند.
شش علامت اصلی راشیتیسم چیست؟
از علائم اصلی این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
رشد تاخیری
تاخیر در مهارت‌های حرکتی
درد در ستون فقرات، لگن و پاها
ضعف عضلانی
بدشکلی دندان‌ها
بدشکلی‌های اسکلتی به‌خصوص مشاهده پاهای ضربدری
بهترین درمان راشیتیسم چیست؟
بهترین و ایمن‌ترین روش درمانی، قرار گرفتن در معرض نور خورشید و افزایش مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین D، کلسیم و فسفات است. در مرحله بعدی مصرف مکمل‌ها و استفاده از بریس واقعا موثر است.
آیا نوزادی با راشیتیسم با دنیا می‌آید؟
نوزادی‌که از مادری با کمبود شدید ویتامین D متولد می‌شود، ممکن است با علائم راشیتیسم به دنیا بیاید یا ظرف چند ماه پس از تولد به آن مبتلا شود.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به راشیتیسم هستند؟
کودکان، افراد دارای پوست تیره، افراد تابع رژیم غذایی گیاهخواری، بیمارانی‌که داروهای ضدتشنج یا داروهایی برای درمان عفونت HIV مصرف می‌کنند و افرادی‌که به‌صورت ژنتیکی مستعد هستند.
