غلظت خون چیست؟

غلظت خون (Blood concentration) با تعداد گلبول‌های قرمز که یکی از فاکتورهای خونی در کنار فاکتورهای دیگری چون پلاسما و گلبول سفید است، ارتباط دارد.

بالابودن غلظت خون می‌تواند منجر به بیماری‌های قلب، ریوی و یا بیماری چون پلی سیتمی گردد و کم‌بودن غلظت خون سبب کم‌خونی، لوسمی و در شرایط حادتر سرطان می‌گردد.

به‌منظور پیشگیری از ابتلا به این بیماری‌ها و همچنین به دلیل ازبین‌بردن علائم ناشی از غلظت خون نظیر سردرد، تنگش نفس، ضعف، خستگی، ضربان قلب و … می‌بایست آزمایش هماتوکریت (HCT) به‌منظور تعیین میزان غلظت خون انجام شده و در صورت خارج بودن از حد نرمال به درمان این مشکل پرداخت.

غلظت خون چیست؟

اگر تعداد گلبول قرمز بالاتر از حد نرمال و طبیعی باشد فرد دچار غلظت خون است، بنابراین غلظت خون با تعداد گلبول قرمز در خون رابطه دارد.

گلبول‌های قرمز خون وظیفه انتقال و اکسیژن‌رسانی به سلول‌های بدن را بر عهده دارند و زمانی که تعداد این فاکتور خونی بالا باشد، به این معنی است که فرد دچار بیماری زمینه‌ای است و لازم است تا به علت‌یابی و درمان آن اقدام شود.

در حالت طبیعی و نرمال تعداد گلبول قرمز خون در مردان بین 4.7 تا 6.1 میلیون در هر میکرولیتر خون است، در زنان این تعداد کمتر و چیزی در حدود 4.2 تا 5.4 میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر خون است.

در کودکان سطح طبیعی گلبول‌های قرمز کمتر و چیزی در حدود 4 تا 5.5 میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر خون تعیین می‌شود.

بالا بودن HCT در آزمایش خون به چه معناست؟

آزمایش هماتوکریت (HCT) درصد گلبول‌های قرمز خون را اندازه‌گیری می‌کند.

سطح نرمال در این آزمایش برای مردان بین 40.7 تا 50.3 درصد است و این سطح برای زنان چیزی بین 36.1 تا 44.3 درصد است.

البته عوامل متعددی می‌توانند بر نتیجه این آزمایش تأثیرگذار باشند.

زندگی در ارتفاعات، بارداری، ازدست‌دادن مقدار زیادی خون، اگر اخیراً انتقال خونی انجام‌گرفته باشد، کم‌آبی شدید بدن و … همگی از عوامل تأثیرگذار بر آزمایش هماتوکریت هستند.

بالابودن HCT در آزمایش خون می‌تواند نشان‌دهنده موارد ذیل باشد:

• بیماری‌های قلبی: سطح بالای HCT خطر ابتلا به بیماری‌های قلب را افزایش می هد.
• ضخیم شدن ریه‌ها: جای زخم یا ضخیم شدن ریه‌ها کار گلبول‌های قرمز خون برای انتقال اکسیژن به سلول‌های بدن را دشوار می‌کنند.
• کم‌آبی بدن: کم‌آبی بدن سبب کاهش پلاسما و در نتیجه افزایش سطح گلبول قرمز نسبت به سطح خون و به طبع آن غلظت خون می‌شود.
• بیماری‌هایی از جمله پلی سیتمی ورا که در آن مغز استخوان بیش از حد نرمال گلبول قرمز تولید می‌کند.

پایین بودن HCT در آزمایش خون به چه معناست؟

پایین بودن HCT در آزمایش خون می‌تواند نشان‌دهنده موارد ذیل باشد:

• کم‌خونی: در این حالت گلبول‌های قرمز خون پیش از آنکه مغز استخوان بتواند گلبول قرمز تولید کند در حال شکستن و ازبین‌رفتن هستند.
• خونریزی: ازدست‌دادن خون ناشی از آسیب یا بیماری سبب پایین‌بودن سطح HCT می‌شود.
• لوسمی: بیماری‌هایی که در آن‌ها مغز استخوان قادر به تولید گلبول قرمز نیست.
• تعداد بالای گلبول‌های سفید در خون: به دلیل بیماری طولانی‌مدت و عفونت یا اختلال در گلبول‌های سفید ممکن است سطح گلبول‌های قرمز کاهش یابد.
• سرطان: برخی از سرطان‌ها چون سرطان خون سبب کاهش سطح HCT خون می‌شود.
• بیماری‌های مزمن کلیوی
• تخریب گلبول‌های قرمز خون یا همولیز
• کمبود سطح آهن، فولات و ویتامین B6 و B12 در رزیم غذایی
• هیپوناترمی: در این حالت سطح آب بدن بیش از حد زیاد است و سبب می‌گردد که سطح گلبول‌های قرمز کاهش یابند.

علائم کاهش سطح هماتوکریت یا HCT در آزمایش خون چیست؟

از جمله علائم پایین‌بودن سطح HCT در آزمایش خون می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• رنگ‌پریدگی چهره
• احساس ضعف و خستگی مداوم
• کمبود انرژی در انجام فعالیت‌های روزانه
• مشکلات تنفسی
• ضربان نامنظم قلب
• سرد بودن دست و پاها

پایین‌بودن سطح HCT نشانه‌ای از کم‌خونی است که از جمله بیماری‌های شایع در زنان است. درصورتی‌که کم‌خونی خفیف باشد که در اکثر زنان این بیماری شایع است، از طریق تغذیه مناسب و استفاده از قرص‌ها و مکمل‌ها قابل‌درمان است.

کمبود مواد مغذی در بدن شامل آهن، فولات و ویتامین B12 به کم‌خونی می‌انجامد.

اما گاهی پایین‌بودن سطح HCT خون ناشی از خونریزی است. خونریزی می‌تواند ناشی از زخم‌های دستگاه گوارشی، استفاده از داروهای ضدالتهابی و یا غیراستروئیدی باشد.

ممکن است پایین‌بودن سطح HCT خون ناشی از اختلالات مغز استخوان، نارسایی‌های کلیوی، تالاسمی، بیماری‌های خود ایمنی و … باشد.

عوارض بالا بودن غلظت خون چیست؟

از عوارض بالابودن غلظت خون می‌توان به علائمی چون سرگیجه، کبودی چهره، خونریزی آسان، تعرق زیاد، خستگی، سردرد، تورم در مفاصل، کاهش وزن بدون علت، زردی پوست و چشم و … اشاره کرد.

غلظت خون بالا گاهی می‌تواند ناشی از بیماری زمینه‌ای جدی باشد و در صورت عدم درمان و نادیده‌گرفتن موجب ایجاد لخته خون و ممکن است به ایجاد سکته در افراد بینجامد.

از دیگر عوارض غلظت خون بالا می‌توان مواردی چون حمله و سکته قلبی و مغزی، بالارفتن فشارخون، زخم معده، دردهای استخوانی، خونریزی از بینی و … را بیان کرد.

علت غلظت خون بالا چیست؟

بالابودن تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌تواند نشان‌دهنده بیماری و یا اختلالی در بدن باشد. شیوه یا سبک زندگی افراد بر غلظت خون آن‌ها تأثیر مستقیم دارد.

برای مثال استعمال دخانیات به‌خصوص سیگار و قلیان، زندگی در ارتفاعات، استرس و اضطراب زیاد در افراد، استفاده از داروهای استروئید آنابولیک نظیر تستوسترون مصنوعی و … همگی از مواردی هستند که سبب غلظت خون بالا در افراد می‌شوند.

از دیگر دلایل غلظت خون می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• نارسایی قلبی که سبب کاهش سطح اکسیژن خون می‌شود.
• بیماری‌های قلبی مادرزادی
• بیماری پلی سیتمی ورا که نوعی سرطان خون است و در آن مغز استخوان تعداد گلبول قرمز زیادی تولید م کند.
• تومورهای کلیوی مانند کارسینوم سلول‌های کلیه
• تومورهای کبدی مانند کارسینوم هپاتوسلولار سلول های کبد
• بیماری‌های ریوی مانند آمفیزم، فیبروز ریوی و …
• هیپوکسی یا سطح پایین اکسیژن خون
• قرارگرفتن در معرض مونوکسید کربن مربوط به استعمال سیگار و قلیان

راه های تشخیص غلظت خون بالا چیست؟

انجام آزمایش هماتوکریت (HCT) که آزمایش خونی ساده است و در آن درصد گلبول‌های قرمز خون اندازه‌گیری می‌شود، ساده‌ترین و درعین‌حال درست‌ترین روش برای تشخیص غلظت خون بالا است.

علائم غلظت خون چیست؟

از جمله علائم غلظت خون می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

• خستگی
• تنگی نفس
• سردرد
• تار شدن دید
• اختلالات خواب
• درد در مفاصل
• ایجاد خارش‌های پوستی
• بی‌حسی و یا گزگز
• خونریزی از بینی

غلظت خون بالا چگونه درمان می شود؟

درمان غلظت خون بالا به دلایل ایجاد آن بستگی دارد. اگر بدن بدون بیماری زمینه‌ای خاصی دچار غلظت خون شود، ممکن است پزشک با تجویز دارو و یا تغییر در شیوه و سبک زندگی افراد بتواند سطح گلبول‌های قرمز خون در افراد را به حالت طبیعی بازگرداند.

اگر غلظت خون بالا ناشی از بیماری زمینه‌ای باشد پزشکان ممکن است دارو تجویز کنند.

برای مثال در پلی سیتمی ورا اغلب پزشکان دارویی به نام هیدروکسی اوره تجویز می‌کنند.

یکی دیگر از راه‌های درمانی پزشکان جهت کاهش غلظت خون استفاده از داروهای رقیق‌کننده خون نظیر آسپرین است. داروهایی نظیر وارفارین، کلوگیدوگرل، تیکلوپدین و … نیز از لخته شدن خون جلوگیری می‌کنند.

یکی از داروهای موجود در بازار برای درمان غلظت خون بالا مکمل یدوناتال ایکس مارت است.

مکمل یدوناتال ایکس مارت با داشتن میزان کافی ید، اسیدفولیک، آهن و ویتامین C به تولید هموگلوبین و جذب هرچه بهتر آن‌ها کمک می‌کند.

یکی از مزایای مکمل یدوناتال ایکس مارت کمک به درمان کم‌خونی است.

مکمل یدوناتال ایکس مارت با داشتن 18 میلی‌گرم آهن، اسیدفولیک و ویتامین B12 به رفع کم‌خونی افراد کمک می‌کند.

چرا غلظت خون بالا میرود؟

مغز استخوان وظیفه تولید سلول‌های خونی را بر عهده دارد. گلبول‌های سفید، قرمز و پلاکت‌ها همگی توسط مغز استخوان تولید می‌شوند. ممکن است به‌صورت ژنتیکی یا باتوجه‌به برخی شرایط و سبک زندگی مانند استعمال سیگار و قلیان، عدم انجام فعالیت‌های ورزشی، چاقی زیاد و … مغز استخوان بیش از حد نرمال به تولید گلبول قرمز بپردازد و سبب بالا رفتن غلظت خون شود..

گاهی وظیفه اکسیژن‌رسانی به سلول‌ها که بر عهده گلبول‌های قرمز است به‌درستی انجام نشده و افراد احساس خستگی، تنگی نفس، سردرد، گیجی و … می‌کنند در این حالت هورمونی در بدن از سوی کلیه‌ها ترشح می‌شود که سلول‌های مغز استخوان را وادار به تولید گلبول قرمز بیشتر می‌کند. تولید بیش از حد استاندارد گلبول قرمز برای آن است که بدن بتواند اکسیژن لازم و کافی را به سلول‌ها برساند. اغلب افراد به این دلیل دچار غلظت خون بالا خواهند شد.

پیشگیری از بالا رفتن غلظت خون

همواره نمی‌توان از افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون جلوگیری کرد، اما با انجام کارهایی می‌توان احتمال افزایش غلظت خون را کاهش داد. برخی از کارها در خصوص پیشگیری از افزایش غلظت خون عبارتند از:

• نوشیدن زیاد آب
• پرهیز از مصرف زیاد قهوه و نوشابه
• خودداری از استعمال سیگار و قلیان
• انجام فعالیت‌های ورزشی
• خودداری از مصرف خودسرانه مکمل آهن
• پرهیز از مصرف استروئیدهای آنابولیک به‌ویژه در بدنسازان
• درمان نارسایی قلبی در صورت وجود

سوالات متداول

HCT در آزمایش خون چیست؟

HCT آزمایش هماتوکریت آزمایش خونی ساده است که درصد گلبول‌های قرمز خون را اندازه‌گیری می‌کند. سطح نرمال در HCT برای مردان بین 40.7 تا 50.3 درصد و برای زنان چیزی بین 36.1 تا 44.3 درصد است.

در آزمایش خون، بالا و پایین بودن HCT به چه معناست؟

بالابودن HCT نشان‌دهنده بیماری‌های قلبی، ضخیم شدن ریه‌ها، کم‌آبی بدن، بیماری پلی سیتمی و … و پایین‌بودن HCT نشان‌دهنده کم‌خونی، لوسمی، خونریزی، سرطان، همولیز، هیپوناترمی و کمبود آهن است.

میزان هموگلوبین خون در حالت طبیعی چقدر است؟

در سنین بین 6 تا 18 سالگی سطح هموگلوبین بین 10 تا 15.5 گرم در دسی‌لیتر است. در مردان بالغ بین 14 تا 18 و در زنان بالغ بین 12 تا 16 گرم در دسی‌لیتر است.

سیگار و قلیان چقدر میتوانند در غلظت خون موثر باشند؟

قرارگرفتن در معرض مونوکسید کربن مربوط به استعمال سیگار و قلیان در غلظت خون بسیار مؤثر است.