منظور از تراکم استخوان (Bone density) ، میزان مواد معدنی (بیشتر کلسیم و فسفر) موجود در حجم معینی از استخوان است. اگر با میکروسکوپ به جزئیات بافت داخل استخوان نگاه کنید، متوجه می‌شوید که به‌دلیل وجود خلل‌وفرج‌ها ساختاری شبیه لانه زنبور دارد.
درشرایطی‌که تراکم استخوان به‌دلیل افزایش سن، بیماری یا تغذیه نادرست کاهش می‌یابد، اندازه این سوراخ‌ها و فضاهای لانه زنبوری بسیار بزرگتر می‌شود و به‌همین‌دلیل استخوان در معرض خطر ترک‌خوردگی یا شکستگی قرار می‌گیرد. دقیقا وضعیتی‌که افراد مبتلا به پوکی استخوان درگیر آن هستند.
از آنجایی‌که داشتن استخوان‌های قوی برای سلامتی شما مهم است، انجام به‌موقع تست تراکم استخوان بهترین راه برای پیشگیری از بروز مشکلات بعدی است.
اگر تراکم استخوان پایینی دارید، کارهایی وجود دارد که می‌توانید برای بهبود این وضعیت انجام دهید. این‌ها شامل خوردن غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D و انجام ورزش‌های تحمل وزن مانند پیاده‌روی و تنیس است.
در برخی موارد، پزشک ممکن است مکمل‌ها یا داروهایی برای پیشگیری از پوکی استخوان تجویز کند.
عوامل تاثیرگذار در کاهش تراکم استخوان
استخوان یک بافت زنده است و سلول‌های آن دائما در حال تجزیه و جایگزین شدن هستند. در واقع، به‌محض تخریب استخوان قدیمی، استخوان جدید ساخته می‌شود.
بهتر است بدانید که در سنین کودکی و نوجوانی بدن شما سریع‌تر از اینکه استخوان قدیمی را تجزیه کند، استخوان جدید را می‌سازد. به‌همین‌دلیل، در سنین جوانی توده استخوانی مدام در حال افزایش است و اکثر افراد در سن 30 سالگی به اوج تراکم استخوان می‌رسند.
با افزایش سن، سرعت این روند کند می‌شود و توده استخوانی سریع‌تر از آنچه که تصور کنید از بین می‌رود تا ایجاد شود. به‌همین‌دلیل، زنان و افراد مسن بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند.
البته داشتن فاکتورهای خطری مانند وراثت، وزن کم بدن، سیگارکشیدن و استفاده مزمن از برخی داروها (مانند استروئیدها) می‌تواند باعث شود که افراد در سن جوانی با کاهش تراکم استخوان مواجه شوند.
اگر تراکم استخوان خیلی کمتر از حد معین شود، انجام کارهای ساده‌ای مانند بلند کردن اجسام، خم شدن، برخورد با اثاثیه و حتی عطسه کردن می‌تواند باعث ترک‌خوردگی یا شکستگی استخوان‌ها به‌خصوص استخوان های لگن، ستون فقرات یا مچ دست شود. پس انجام به‌موقع تست تراکم استخوان را نادیده نگیرید!
نحوه انجام تست تراکم استخوان
معمولا پزشک در صورت مشکوک شدن به وضعیت شما دستور انجام آزمایش خون و تست سنجش تراکم استخوان را می‌دهد.
آزمایش تراکم استخوان نوعی روش اسکن با اشعه ایکس است که از تکنیک جذب‌سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DXA یا DEXA) برای تعیین نسبت مواد معدنی در استخوان‌ها و میزان استحکام آن‌ها استفاده می‌کند. روشی بدون درد است که عوارض جانبی قابل توجهی ندارد.
برای انجام آن فقط لازم است که روی یک تخت دراز بکشید تا اسکنر دستگاه بتواند با عبور از استخوان‌ها میزان تراکم را اندازه‌گیری کند. معمولا کل این فرآیند بین 10 تا 30 دقیقه طول می‌کشد.
در نهایت، دستگاه اطلاعات تراکم استخوان را به‌صورت نمره T و Z اعلام می‌کند. در واقع نمره T میزان تراکم استخوان شما در مقایسه با جمعیت عادی افراد جوان است. نمره Z میزان تراکم استخوان شما در مقایسه با گروه سنی خودتان است. طبق آخرین دستورالعمل ارائه‌شده برای تفسیر آزمایش تراکم استخوان:
- نمره T بزرگتر از 1- نشان‌دهنده نرمال بودن تراکم استخوان‌ها است.
- نمره 1- تا 2.5- نشان‌دهنده کاهش میزان تراکم استخوانی و حتی ابتلا به استئوپنی (یک وضعیت پیش‌ساز برای ابتلا به پوکی استخوان) است.
- معمولا نمره کمتر از 2.5- نشان‌دهنده ابتلا به پوکی استخوان است.
از نظر اغلب پزشکان، اگر نمره Z زیر 2- باشد. ممکن است عاملی غیر از افزایش سن مسئول کاهش تراکم استخوان باشد و باید با انجام آزمایش‌های دیگر به تشخیص قطعی رسید.
چه کسانی باید سنجش تراکم استخوان داشته باشند؟
بهتر است بدانید که کاهش تراکم استخوان یک فرآیند تدریجی است. به‌همین‌دلیل، تشخیص زودهنگام آن می‌تواند مانع از ابتلا به بیماری‌هایی مانند پوکی استخوان شود.
توصیه می‌کنیم اگر دارای چندین مورد از فاکتورهای خطر زیر هستید، در اولین فرصت برای انجام تست تراکم استخوان تحت نظر پزشک اقدام کنید:
- والدین یا یک خواهر و برادر با سابقه ابتلا به پوکی استخوان دارید.
- زن هستید (زیرا زنان سه برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به کاهش تراکم استخوان هستند.)
- اگر سفیدپوست یا آسیایی‌تبار هستید.
- سن شما بالاتر از 35 سال است.
- در دوران یائسگی هستید.
- مدت طولانی است که میزان هورمون‌های جنسی و تیروئید در بدن شما بالاست.
- به‌دلیل تغذیه ناسالم، اختلالات اشتها و کمبود وزن شدید دچار کمبود شدید ویتامین D و کلسیم هستید.
- زندگی کم‌تحرکی دارید و به‌صورت منظم ورزش نمی‌کنید.
- سالهاست که سیگار می‌کشید و بیش‌ازحد نوشیدنی‌های الکلی مصرف می‌کنید.
- مبتلا به مشکلات پزشکی مانند بیماری سلیاک، بیماری التهابی روده، بیماری کلیوی یا کبدی، سرطان و روماتیسم مفصلی و مجبور به مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتیکواستروئید خوراکی یا تزریقی هستید.
درمان تراکم استخوان به چه صورت است؟
اصولا نحوه درمان این مشکل به شدت آن بستگی دارد. اگر شدت کاهش تراکم استخوان خفیف باشد، ممکن است بتوان با اصلاح سبک زندگی، مصرف مکمل و قرص کلسیم و ویتامین D، تغذیه مناسب و ورزش منظم به نتایج مطلوبی رسید.
همه افراد 18 تا 50 ساله به 1000 میلی‌گرم کلسیم در روز نیاز دارند. زمانی‌که زنان 50 ساله و مردان 70 ساله می‌شوند، این میزان باید به 1200 میلی‌گرم در روز افزایش یابد.
تامین کافی ویتامین D توانایی بدن را برای جذب کلسیم بهبود می‌بخشد. اکثر افراد به حداقل 600 واحد بین‌المللی ویتامین D در روز نیاز دارند.
اگر شدت کاهش تراکم استخوان متوسط تا شدید باشد، احتمالا پزشک علاوه‌بر راهکارهای ذکرشده برای تجویز داروهای زیر نیز اقدام می‌کند:
- داروهای مختص هورمون‌درمانی. استروژن‌درمانی خانم‌های یائسه کمک زیادی به افزایش تراکم استخوان می‌کند. در مورد آقایان این مساله به‌صورت تستوسترون‌درمانی انجام می‌شود.
- بیس‌فسفونات‌ها. این داروها از طریق ممانعت از بازجذب بافت استخوانی باعث افزایش تراکم استخوان می‌شوند.
- دنوزوماب. معمولا این داروی تزریقی قدرت اثرگذاری بیشتری نسبت به بیس‌فسفونات‌ها در افزایش تراکم استخوان‌ها دارد.
- داروهای استخوان‌ساز. در زمان ابتلا به پوکی استخوان شدید، مصرف داروهایی مانند تری‌پاراتید و روموسوزوماب به همراه مکمل‌های حاوی ویتامین D و کلسیم لازم است.
اگر قصد خرید مکمل را دارید، پیشنهاد ما به شما مکمل بن فیت (Bone Fit) است. چراکه به‌دلیل داشتن میزان بالایی از ویتامین D، کلسیم، منیزیم و روی:
- به افزایش استحکام استخوان‌ها کمک می‌کند.
- از تحلیل استخوان و گرفتگی عضلات جلوگیری می‌کند.
- مانع از بروز پوکی استخوان می‌شود.
فرمولاسیون این محصول در کشور سوئیس طراحی شده است و در ایران توسط شرکت نیکان فارمد مهر تولید می‌شود. به‌همین‌دلیل، با وجود کیفیت بالا قیمت مناسبی دارد. افراد در هر سنی می‌توانند از فواید عالی آن بهره‌مند شوند.
چه زمانی باید تست تراکم استخوان داد؟
اگرچه همه زنان بالای 65 سال و مردان بالای 70 سال باید برای انجام تست تراکم استخوان اقدام کنند.
اما در صورت وجود فاکتورهای خطر ذکرشده یا مشاهده همزمان علائمی مانند شکستگی بی‌دلیل استخوان، کوتاهی قد و ایجاد قوز در کمر یا پشت، افراد جوان نیز باید غربالگری شوند.
نکاتی درباره سنجش تراکم استخوان
اگرچه نیاز نیست قبل از انجام این آزمایش رژیم غذایی خاصی داشته باشید یا از خوردن غذا اجتناب کنید.
اما پزشک ممکن است توصیه کند که یک روز قبل از آزمایش از مصرف مکمل‌های حاوی کلسیم خودداری کنید.
در صورت باردار بودن یا تصمیم به باردار شدن حتما به پزشک اطلاع بدهید. زیرا تماس با اشعه ایکس برای جنین مضر است.
ممکن است در این شرایط پزشک انجام آزمایش را به بعد از زایمان موکول کند یا از روش‌های دیگری برای بررسی وضعیت تراکم استخوان استفاده کند.
هزینه آزمایش تراکم استخوان
معمولا این مساله به عوامل مختلفی مانند نوع دستگاه اسکنر، شرایط بالینی بیمار، مهارت رادیولوژیست و غیره بستگی دارد. البته در مقایسه با سایر تست‌ها هزینه بالایی ندارد.
خطرات آزمایش تراکم استخوان
اگرچه آزمایش کم‌خطری محسوب می‌شود. اما به‌دلیل تماس با اشعه ایکس، انجام مکرر آن با احتمال بروز جهش در DNA سلول و خطر ابتلا به سرطان توصیه نمی‌شود.
اصولا خانم‌های باردار اجازه انجام آن را ندارند، زیرا اشعه ایکس باعث ایجاد تغییراتی در ژنتیک جنین و ابتلا به عقب‌ماندگی می‌شود.
سوالات متداول در مورد تراکم استخوان
در این بخش به تعدادی از ابهامات ذهنی شما در این زمینه پاسخ خواهیم داد.
تراکم طبیعی استخوان چیست؟
منظور وجود میزان کافی از مواد معدنی در حجم معینی از استخوان است. از مهم‌ترین مواد معدنی سازنده استخوان می‌توان به کلسیم و فسفر اشاره کرد.
تراکم استخوان باید چند باشد؟
طبق داده‌های ارائه‌شده، نمره T بزرگتر از 1- نشان‌دهنده نرمال بودن تراکم استخوان است.
اگر تراکم استخوان شما کم باشد چه اتفاق می‌افتد؟
در صورت عدم درمان، احتمالا با علائم پوکی استخوان مانند کمردرد ناشی از شکستگی یا فروپاشی مهره‌های ستون فقرات، خمیده‌شدن پشت، شکستگی ناگهانی استخوان و کوتاهی قد مواجه خواهید شد.
چه بیماری‌هایی باعث کاهش تراکم استخوان می‌شوند؟
طبق تجربه ابتلا به بیماری سلیاک، بیماری التهابی روده، بیماری کلیوی یا کبدی، سرطان و روماتیسم مفصلی موثر است.
چگونه می‌توانیم تراکم استخوان را بعد از 60 سالگی افزایش دهیم؟
ترک سیگار، افزایش مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین D و کلسیم مانند مواد لبنی، ورزش روزانه و مصرف مکمل‌ها واقعا موثر است.
چه غذاهایی تراکم استخوان را از بین می‌برند؟
از نظر پزشکان، مصرف غذاهای خیلی چرب و حاوی شکر و نمک فراوان در کنار نوشیدنی‌های گازدار مانند نوشابه، ممکن است به‌مرور باعث کاهش تراکم استخوان شود.
