مطمئنا نام هموگلوبین را در آزمایشگاه تشخیص طبی یا در برگه آزمایش خود دیده اید. اما آیا می دانید هموگلوبین چیست؟ در ادامه با من همراه باشید تا به طور کامل در مورد هموگلوبین صحبت کنیم.
هموگلوبین چیست
هموگلوبین پروتئینی در گلبول های قرمز خون شماست که اکسیژن را به اندام ها و بافت های بدن می رساند و دی اکسید کربن را از اندام ها و بافت ها به ریه های شما باز می گرداند.
هموگلوبین (Hgb) در آزمایش خون نشان دهنده چیست؟
اندازه‌گیری مقدار کلی هموگلوبین در واقع نوعی نشان‌دهنده تعداد گلبول‌های قرمز است.
مقدار طبیعی این پارامتر برای آقایان بین 14 تا 18 گرم در هر دسی‌لیتر است و برای خانم‌ها مقادیر بین 12 تا 16 گرم در هر دسی‌لیتر طبیعی محسوب میشود.
هموگلوبین چگونه اندازه گیری می شود؟
Hb معمولاً با روش سیان هموگلوبین(هموگلوبین سیانید) اندازه گیری می شود.
نمونه ای از خون در محلولی از فریسیانید پتاسیم و سیانید پتاسیم رقیق می شود که هموگلوبین را به همی گلوبین اکسید می کند (Hi؛ متهموگلوبین) و سپس آن را به هموگلوبین سیانید (HiCN) تبدیل می کند.
آزمایش هموگلوبین ممکن است به تکنیک‌های مختلفی از جمله روش‌های مبتنی بر معرف و روش‌های «بدون واکنش» یا انواع روش‌های غیرتهاجمی متکی باشد.
- روش هموگلوبین سیانید (HiCN)
- متهموگلوبین آزید وانستی
- روش‌های “کمتر معرف”
- روش های غیر تهاجمی
- روش سهلی
- آنالایزر هماتولوژی
- آنالایزر گاز خون (BGA)
خون شریانی می تواند زمانی مفید باشد که اندازه گیری گاز خون شریانی مورد نیاز باشد و Hb را می توان با استفاده از خون شریانی اندازه گیری کرد.
خون شریانی دارای اکسیژن است (یعنی از قلب جاری می شود) و دارای مقادیر بیشتری Hb متصل به اکسیژن در مقایسه با منابع خونی است که از قلب جریان نمی یابد.
وقتی هموگلوبین پایین باشد چه اتفاقی می افتد؟
همان دلایلی که باعث کاهش گلبول‌های قرمز میشوند، با تخریب هموگلوبین، مقدار آن را هم کم میکنند. اگر سطح هموگلوبین شما کمتر از حد طبیعی باشد، کم خونی دارید.
انواع مختلفی از کم خونی وجود دارد که هر کدام دلایل مختلفی دارند که می تواند شامل موارد زیر باشد:
- کمبود آهن
- کمبود ویتامین B-12
- کمبود فولات
- خون ریزی
- سرطان هایی که بر مغز استخوان تأثیر می گذارند، مانند سرطان خون
- بیماری کلیوی
- بیماری کبد
- کم کاری تیروئید
- تالاسمی – یک اختلال ژنتیکی که باعث کاهش سطح هموگلوبین و گلبول های قرمز خون می شود
اگر قبلاً به کم خونی مبتلا شده اید، سطح هموگلوبین پایین تر از حد طبیعی ممکن است نشان دهنده نیاز به تغییر برنامه درمانی شما باشد.
سطح هموگلوبین بالا به چه معناست؟
اگر سطح هموگلوبین شما بالاتر از حد طبیعی باشد، ممکن است نتیجه موارد زیر باشد:
- پلی سیتمی ورا – یک اختلال خونی که در آن مغز استخوان شما تعداد زیادی گلبول قرمز می سازد
- بیماری ریه
- کم آبی بدن
- زندگی در ارتفاعات بالا
- سیگار کشیدن زیاد
- سوختگی شدید
- استفراغ بیش از حد
- ورزش شدید بدنی
اگر قبلاً پلی سیتمی ورا برای شما تشخیص داده شده بود، سطح هموگلوبین بالا ممکن است نشان دهنده نیاز به تغییر برنامه درمانی شما باشد.
اگر سطح هموگلوبین شما کمتر یا بالاتر از حد طبیعی باشد، ممکن است پزشک بخواهد نتایج آزمایش هموگلوبین را همراه با سایر آزمایشات ارزیابی کند، یا ممکن است آزمایش‌های اضافی برای تعیین مراحل بعدی لازم باشد. برای جزئیات بیشتر در مورد معنای نتایج آزمایش هموگلوبین، با پزشک خود صحبت کنید.
علائم افزایش غلظت خون چیست؟
پس از آماده شدن جواب آزمایشتان، پزشک متخصصتان دو نوع پاسخ دارد:
علت اولیه
مغز استخوان بدون هیچ محرکی از بیرون، خود به خود رفتار آنارشیستی نشان داده و شروع به تولید گلبول قرمز می‌‌کند که به آن پلیستمی می‌‌گویند و افزایش غلظت اولیه نامیده میشود بدون وجود علت ثانویه. درصد کمی از غلظت خون شامل علت اولیه میشود.
علت ثانویه
بین 95-90 درصد از کسانی‌که با غلظت خون به متخصص مراجعه میکنند، افرادی هستند که غلظت خون ثانویه دارند و این موضوع زمانی اتفاق می‌‌افتد که اکسیژن کافی به بافت‌‌های بدن نرسد.
با کمبود اکسیژن در بدن، هورمونی به‌نام اریتروپویتین از کلیه ترشح میشود که این هورمون، مغز استخوان را برای ساخت بیشتر گلبول قرمز تحریک می‌‌کند تا بتواند کمبود اکسیژن‌رسانی به بافت‌‌های بدن را با افزایش تولید گلبول قرمز جبران کند.
نمونه کسانی‌که با این مشکل مواجه میشوند، افرادی هستند که در ارتفاعات بلند و کوهستانی زندگی میکنند و چون با کمبود اکسیژن روبه‌رو هستند، دچار بیماری غلظت خون میشوند.
گاهی اوقات اکسیژن محیط مناسب است، اما به دلیل مشکلات ریوی، فرد دچار غلظت خون میشود یا ممکن است اکسیژن از ریه وارد خون شود، اما به‌دلیل مشکلات خونی، بین خون شریانی و وریدی، مشکلی وجود داشته باشد و خونی که در ریه پر از اکسیژن شده، بلافاصله با خون کم اکسیژن مخلوط شده و همین مساله سبب بروز غلظت خون شود.
علت بعدی، هموگلوبین مادرزادی است که در آن افراد فامیل پرخون هستند و به علل مختلفی، مغز استخوان به گلبول‌سازی تحریک شود.
یکی دیگر از علل مهم غلظت خون، کشیدن سیگار و مسمومیت با مونوکسیدکربن است که در نتیجه آنها اکسیژن‌رسانی به خون کم شده و غلظت خون ثانویه ایجاد میشود.
مصرف دخانیات یکی از علت‌‌های جدی درکنار مسائل قلبی است که هم باعث بروز سرطان شده و هم سبب غلیظ شدن خون فرد میشود.
فرض کنید فردی مدام سردرد دارد و جریان خونش سیالیت و روانی لازم را ندارد و مرتب در خواب، خواب‌زده میشود، آیا چنین فردی در طول روز عصبی نیست؟ میتواند تمرکز لازم را برای انجام کار‌هایش داشته باشد؟ نه.
ممکن است ما نتوانیم کار زیادی برای بیماری مادرزادی قلبی که خون پراکسیژن و کم‌اکسیژن در آن با هم مخلوط میشوند یا بیماری مغز استخوان انجام دهیم، اما مشکلی که به‌دست خود ما ایجاد شد، فقط نیاز به اراده دارد.
بیماران وقتی به ما مراجعه میکنند، می‌بینیم عصبی هستند و دائم سردرد دارند که علت هم پرخونی است و مشکل هم مصرف سیگار و دخانیات است.
چه چیزی باعث پایین آمدن سطح هموگلوبین می شود؟
در بسیاری از موارد، کاهش میزان هموگلوبین تنها اندکی پایین‌تر از حد نرمال است و بر احساس شما تأثیر نمی‌گذارد. درصورتی‌که این وضعیت شدیدتر شده و باعث بروز علائمی شود، کاهش تعداد هموگلوبین میتواند نشانگر وجود کم‌خونی باشد.
اما کاهش خفیف تعداد هموگلوبین، همیشه نشانهٔ بیماری نیست و ممکن است در برخی افراد طبیعی باشد. به طور مثال زنان باردار معمولاً تعداد هموگلوبین پایینی دارند.
همچنین کاهش میزان هموگلوبین میتواند همراه با بیماری یا وضعیتی باشد که باعث شود بدن شمار اندکی از گلبول‌های قرمز داشته باشد. این مسئله در صورتی رخ می‌دهد که:
- بدن گلبول‌های قرمز كمتری نسبت به حد معمول تولید كند.
- بدن گلبول‌های قرمز را سریع‌تر از آنچه تولید میشود از بین ببرد.
- خونریزی رخ دهد.
چه چیزی بر تولید گلبول های قرمز تاثیر می گذارد؟
تولید گلبول قرمز (RBC) (اریتروپویزیس) در مغز استخوان تحت کنترل هورمون اریتروپویتین (EPO) انجام می شود.
سلول های juxtaglomerular در کلیه در پاسخ به کاهش اکسیژن رسانی (مانند کم خونی یا هیپوکسی) یا افزایش سطح آندروژن، اریتروپویتین تولید می کنند. علاوه بر اریتروپویتین، تولید گلبول های قرمز خون به منابع کافی از سوبستراها، عمدتاً آهن، ویتامین B12، فولات و هِم نیاز دارد.
از بهترین مکمل هایی که حاوی این مقادیر هستند و می‌توان به آن اشاره کرد، مکمل یدوناتال ایکس مارت می باشد. یدوناتال حاوی ید، آهن و فولیک اسید است و برای ساخت گلبول های قرمز و افراد کم خون بسیار مفید است.
سوالات متداول
چگونه غلظت خون را درمان کنیم؟
● درمان دارویی( برای مثال توسط داروهایی چون آسپرین)
● پرتو درمانی
● ترک رفتار های غلط و ایجاد رفتار های درست( مثل ترک سیگار، اصلاح رژیم غذایی و ورزش روزانه)
● نوشیدن مایعات زیاد
● حجامت و اهدای خون
● خوردن مواد غذایی که موجب رقیق شدن خون می شود( مثل آلبالو، لیمو ترش، موز، سیر، فلفل قرمز، مصرف لبنیات کم‌چرب، سبزی و میوه فراوان، ماهی و…)
روش های مختلف دیگری نیز وجود دارد اما بهتر است اول با پزشک خود مشورت نمایید.
RBC چیست؟
اندازه گیری یا شمارش گلبول های قرمز (RBC) را آر بی سی یا همان شمارش گلبول های قرمز می گویند که در آزمایش ها مشخص میشود.
گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را از ریه‌ها به تمام سلول‌های بدن می‌رسانند. سلول های شما برای رشد، تولید مثل و سالم ماندن به اکسیژن نیاز دارند.
تعداد RBC که بیشتر یا کمتر از حد طبیعی است، اغلب اولین علامت یک بیماری است. بنابراین این آزمایش ممکن است به شما امکان دهد حتی قبل از بروز علائم، درمان را انجام دهید.
علت بالا یا پایین بودن RBC در آزمایش
نتایج آزمایش شما نشان می‌دهد که آیا تعداد گلبول‌های قرمز طبیعی دارید یا تعداد بسیار کم یا خیلی زیاد است.
تعداد کم گلبول های قرمز خون می تواند نشانه ای از موارد زیر باشد:
● کم خونی
● لوسمی، نوعی سرطان خون
● سوء تغذیه، وضعیتی که در آن بدن شما کالری، ویتامین و/یا مواد معدنی مورد نیاز برای سلامتی را دریافت نمی کند.
● مولتیپل میلوما، سرطان مغز استخوان
● نارسایی کلیه
● همچنین ممکن است نشانه بارداری باشد.
بالا بودن تعداد گلبول های قرمز می تواند نشانه ای از موارد زیر باشد:
● کم آبی بدن
● بیماری قلبی
● پلی سیتمی ورا، یک بیماری مغز استخوان که باعث تولید بیش از حد گلبول های قرمز خون می شود
● زخم ریه ها، اغلب به دلیل کشیدن سیگار
● بیماری ریه
● سرطان کلیه
اگر در مورد نتایج آزمایش خود سوالی دارید، با پزشک متخصص خود حتما صحبت کنید.
چه چیزهایی بر طول عمر گلبول های قرمز تاثیر می گذارد؟
عمر گلبول قرمز به طور متوسط 120 روز است. گلبول‌های قرمز تحت فشار مکانیکی قرار می‌گیرند، زیرا در رگ‌های خونی مختلف بدن جریان می‌یابند و ساییدگی و پارگی شدیدی ایجاد میکنند.
پس از حدود 120 روز، غشای سلولی پاره می شود و گلبول قرمز می میرد. اما می توان با ورزش، تغذیه مناسب، مصرف مکمل های دارویی، ترک عادات مخرب مانند سیگار به آسیب کمتر و عمر بیشتر گلبول های قرمز کمک شایانی کرد.
برای درمان هموگلوبین پایین در خانه چه کاری می توانم انجام دهم؟
بهترین درمان برای به سطح مناسب رساندن هموگلوبین در خانه استفاده از مواد غذایی حاوی آهن می باشد مثل:
● جگر
● سینه مرغ
● نشاسته و غلات
● میوه خشک شده
● سیب زمینی
● سبزیجات، به ویژه آنهایی که دارای رنگ سبز تیره هستند( مثل اسفناج)
● گوشت قرمز
● حبوبات، مانند عدس ها
● صدف
● آناناس
● بادام
