دنبالچه چیست؟
استخوان دنبالچه زیر استخوان خاجی (یک ساختار استخوانی در پایه ستون فقرات) قرار دارد و از سه تا پنج مهره تشکیل شده است. هر دو استخوان دنبالچه و ایسکیال (دو استخوانی که قسمت پایین لگن را تشکیل می‌دهند) وزن شما را هنگام نشستن تحمل می‌کنند.
طبق آمار، حدود دو سوم افراد به‌دلیل انحنای غیرطبیعی و بیش‌ازحد استخوان دنبالچه وضعیت دردناکی را تحمل می‌کنند. چراکه راستای دنبالچه به‌جای اینکه مستقیم باشد کمی خمیده شده است.
درد دنبالچه (کوکسیدینیا) چیست؟
درد دنبالچه که در اصطلاح پزشکی کوکسیدینیا (Coccydynia) نامیده می‌شود، دردی است که در داخل و اطراف استخوان مثلثی‌شکل و کوچک دنبالچه واقع در انتهای ستون فقرات و بالای شکاف باسن، مشاهده می‌شود. عامل اصلی بروز این مشکل، التهاب استخوان دنبالچه در اثر آسیب یا ضربه است.
اگرچه در بیشتر مواقع یک احساس کسل‌کننده و دردناک است. اما گاهی در قالب یک درد تیز و آزاردهنده بروز می‌کند. به‌همین‌دلیل، درد دنبالچه می‌تواند انجام کارهای روزمره را در بهترین حالت مختل و در بدترین حالت غیرقابل تحمل کند. معمولا حرکاتی مانند نشستن، خوابیدن، غذا خوردن و خم شدن رو به جلو درد را افزایش می‌دهند و راه رفتن کمی آن را تسکین می‌دهد. اغلب خانم‌ها در دوران پریودی یا زمان برقراری رابطه جنسی با تشدید این درد مواجه می‌شوند.
اصولا درد دنبالچه براساس شرح حال و معاینه فیزیکی بیمار تشخیص داده می‌شود. اگرچه اقدامات درمانی محافظه‌کارانه مانند درمان‌های خانگی و اجتناب از نشستن برای مدت طولانی به تسکین آن کمک می‌کنند. اما اگر بعد از چند هفته بهتر نشد، دوباره به پزشک متخصص ارتوپد مراجعه کنید. در ادامه به جزئیات بیشتری از آن اشاره خواهیم کرد.
علت درد دنبالچه چیست؟
درد دنبالچه می‌تواند ناشی از ضربه به استخوان دنبالچه در هنگام زمین خوردن، نشستن طولان‌مدت روی یک سطح سخت یا باریک، تغییرات دژنراتیو مفصل و زایمان طبیعی باشد. شدت این درد از یک درد مبهم تا درد تیز متغیر است و ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها یا گاهی اوقات بیشتر طول بکشد. به طورکلی، سه نوع رویداد زیر در بروز درد دنبالچه موثر هستند:
- ترومای خارجی مانند کبودی، شکستگی یا دررفتگی استخوان دنبالچه در اثر زمین خوردن
- ترومای داخلی مانند ضربه ناشی از زایمان طبیعی سخت یا نشستن طولانی‌مدت روی یک سطح باریک یا سخت
- سایر موارد مانند بروز عفونت، آبسه و تومور در استخوان دنبالچه
اصولا ورزش‌هایی مانند دوچرخه‌سواری و قایقرانی شما را وادار می‌کنند که مدام به عقب و جلو خم شوید و ستون فقرات خود را بکشید. انجام مکرر این حرکات می‌تواند بافت‌های اطراف دنبالچه شما را تحت فشار قرار دهد و باعث آسیب فشاری مکرر (RSI) و درد دنبالچه شود.
در طول سه ماهه سوم بارداری، بدن زن هورمون‌هایی ترشح می‌کند که ناحیه بین ساکروم و دنبالچه را نرم می‌کند. این امر باعث می‌شود که استخوان دنبالچه در هنگام زایمان در صورت لزوم حرکت کند. اگرچه این مساله یک فرآیند طبیعی است اما متأسفانه ممکن است عضلات و رباط‌های اطراف دنبالچه را بیش‌ازحد بکشد و باعث بروز درد شود. از طرفی چنین فشاری بر روی بافت‌های نرم، آنها را از حمایت صحیح استخوان دنبالچه باز می‌دارد.
چاقی و داشتن اضافه‌وزن فشار بیشتری به دنبالچه وارد می‌کند. در واقع این مساله می‌تواند باعث شود که دنبالچه به سمت عقب متمایل و از موقعیت طبیعی خود خارج شود.
جالب است بدانید که لاغری یا کاهش وزن بیش‌ازحد نیز در بروز درد استخوان دنبالچه موثر است. زیرا عدم وجود چربی کافی در باسن، امکان جلوگیری از ساییدگی دنبالچه بر روی عضلات، رباط‌ها و تاندون‌ها را فراهم نمی‌کند. در نهایت مالش زیاد بافت‌های نرم را ملتهب می‌کند. بهتر است بدانید که تنها در موارد نادر درد دنبالچه نشانه سرطان است. پس به‌محض بروز آن خیلی نگران نباشید!
علائم درد دنبالچه (کوکسیدینیا) چیست؟
علائم کوکسیدینیا عبارتند از:
- احساس دردی دردناک یا تیز در ناحیه دنبالچه یا باسن
- شدیدتر شدن این درد هنگام تغییر حالت بدن
- احساس درد شدید در دنبالچه هنگام نشستن طولانی‌مدت
- بروز درد در هنگام اجابت مزاج
- بروز درد هنگام برقراری رابطه جنسی یا پریودی
- احساس درد در باسن و کمردرد
- افسردگی و اضطراب
چگونه می‌توانیم درد استخوان دنبالچه را تسکین دهیم؟
معمولا درد دنبالچه در 90% افراد طی چند هفته یا چند ماه خود‌به‌خود از بین می‌رود. با این وجود، توجه به راهکارهای خانگی زیر می‌تواند به کاهش شدت درد آن کمک کند:
- مصرف یک داروی ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن برای کاهش درد و تورم
- کاهش زمان نشستن (اگر مجبور به نشستن هستید سعی کنید کمی به جلو خم شوید)
- حمام آب گرم برای شل شدن عضلات و کاهش درد
- قرار دادن یک بالش نشیمن طبی مثل بالش دونات در زیر باسن هنگام نشستن
- افزایش مصرف فیبر غذایی یا مصرف ملین برای کاهش درد در هنگام اجابت مزاج
- انجام تمرینات کششی برای تقویت عضلات کمر و لگن و رفع گرفتگی آنها
- قرار دادن کمپرس آب گرم یا سرد در قسمت پایین کمر برای چند بار در روز هرکدام به مدت20 تا 30 دقیقه
- پوشیدن لباس‌های گشاد و راحت به‌منظور کاهش فشار
اگر با وجود توجه به نکات ذکرشده درد دنبالچه شما بهبود نیافت، احتمالا دچار کوکسیدینی مزمن شده‌اید و باید با پزشک خود مشورت کنید. او ممکن است ابتدا یک معاینه رکتوم برای رد هرگونه شرایط احتمالی دیگر انجام دهد و در نهایت برای تشخیص شکستگی، تغییرات دژنراتیو یا تومور دنبالچه به‌سراغ تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) برود. از درمان‌های سرپایی درد دنبالچه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مسدود کردن اعصاب بلوک عصبی دنبالچه با تزریق داروهای بی‌حس‌کننده و استروئیدها برای کاهش التهاب
- ماساژدرمانی برای تسکین موقت درد
- فیزیوتراپی و انجام تمرینات کششی برای بهبود وضعیت بدن با هدایت فیزیوتراپیست
- طب‌سوزنی
- استفاده از دستگاه تنس (TENS) برای تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست
در صورت موثر نبودن روش‌های ذکرشده، پزشک در نهایت برای جراحی کوکسیژکتومی اقدام می‌کند. در طی این جراحی بخشی از استخوان دنبالچه یا کل آن برداشته می‌شود. دوران نقاهت کوکسیژکتومی می‌تواند از چند ماه تا یک سال طول بکشد. متأسفانه، هیچ تضمینی وجود ندارد که درد دنبالچه حتی بعد از جراحی از بین برود.
آیا درد دنبالچه (کوکسیدینیا) دائمی است؟
خیر، درد دنبالچه به‌ندرت مادام‌العمر است. اغلب به‌صورت خود‌به‌خود یا با آغاز درمان‌های خانگی طی چند هفته برطرف می‌شود. مگر اینکه در اثر آسیب شدید استخوان دنبالچه پزشک نتواند التهاب آن را کنترل کند و مجبور به جراحی کوکسیژکتومی شود.
درد دنبالچه (کوکسیدینیا) چقدر شایع است؟
از نظر پزشکان، درد دنبالچه به‌دلیل سبک زندگی بی‌تحرک دنیای امروز شیوع بالایی دارد و تاحدودی 60% بزرگسالان را درگیر می‌کند. جالب است بدانید که زنان پنج برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به کوکسیدینیا هستند. بزرگسالان و نوجوانان بیشتر از کودکان به آن مبتلا می‌شوند. افراد چاق سه برابر افراد دارای وزن ایده‌آل براساس مقیاس BMI (شاخص توده بدن) مستعد ابتلا هستند.
قرص برای درد استخوان دنبالچه
همانطورکه ذکر شد، مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی می‌تواند با کنترل التهاب به تسکین درد دنبالچه کمک زیادی کند. اما نکته قابل توجه این است که مصرف بیش‌ازحد این داروها باعث آسیب به ساختار معده و دوازدهه می‌شود و حتی زمینه بروز زخم معده را فراهم می‌کند.
به‌همین‌دلیل، اخیرا پزشکان تاکید به استفاده از مکمل‌های حاوی ویتامین D و کلسیم دارند. این مکمل‌ها با تقویت استخوان‌ها و کاهش گرفتگی عضلات در درمان درد دنبالچه موثر هستند.
در حال حاضر مکمل بن فیت (Bone Fit) به‌دلیل برخورداری از منیزیم و روی علاوه‌بر ویتامین D و کلسیم، توانسته است اثرات بی‌نظیری به‌جای بگذارد. فرمولاسیون این قرص کلسیم دی در کشور سوئیس تهیه شده است و تولید آن توسط شرکت نیکان فارمد مهر در ایران انجام می‌شود. به‌همین‌دلیل، با وجود کیفیت بالا قیمت مناسبی دارد. پیشنهاد می‌کنیم در مورد مصرف آن با پزشک خود مشورت کنید.
ورزش برای تسکین درد دنبالچه
اصولا درد دنبالچه در اثر التهاب این بخش از ستون فقرات بروز می‌کند. زیرا التهاب عامل موثری برای انقباض یا گرفتگی ماهیچه‌های اطراف است. تمرینات ورزشی می‌توانند باعث کاهش انقباض این عضلات شوند. یک فیزیوتراپیست می‌تواند به شما آموزش دهد که چگونه تمرینات ورزشی مانند تکنیک‌های آرام‌سازی کف لگن را برای تسکین درد انجام دهید. از این تمرینات کششی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
در آغوش گرفتن زانو یک پا
این تمرین باعث کشیدگی ماهیچه‌های پیریفورمیس و ایلیوپسواس می‌شود. هر دو این عضلات می‌توانند سفت شوند و میزان تحرک لگن را محدود کنند. پیریفورمیس از دنبالچه منشأ می‌گیرد و در صورت ملتهب شدن عصب سیاتیک می‌تواند باعث تحریک عصب سیاتیک شود. افزایش ملایم کشش در طول زمان باعث می‌شود که دامنه حرکت آن گسترش یابد. پس:
- به پشت دراز بکشید.
- یک زانو را به سمت قفسه سینه خم کنید.
- در صورت تحمل، پای آزاد را مستقیما به بیرون دراز کنید.
- زانوی خم‌شده را نگه دارید و به‌آرامی به سمت پایین قفسه سینه بکشید.
- 30 ثانیه این وضعیت را نگه دارید و سپس در سمت دیگر تکرار کنید.
سوالات متداول
برای کاهش درد دنبالچه چی بخوریم؟
برای کاهش درد می‌توانید از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن و انواع مکمل تقویت‌کننده استخوان مانند بن فیت استفاده کنید.
کوکسیدینیا (درد دنبالچه) چگونه درمان می‌شود؟
درصورتی‌که درمان‌های خانگی مانند کاهش زمان نشستن و قرار دادن بالشتک طبی زیر باسن، استفاده از کمپرس آب گرم یا سرد، تمرینات ورزشی و مصرف مسکن موثر نباشند. باید برای فیزیوتراپی، طب‌سوزنی و در نهایت جراحی اقدام کنید.
آیا قاعدگی باعث درد دنبالچه (کوکسیدینیا) می‌شود؟
خیر، در واقع درصورتی‌که دچار التهاب در ناحیه دنبالچه باشید، قاعدگی می‌تواند درد ناشی از آن را تشدید کند.
آیا پیاده‌روی به تسکین درد دنبالچه (کوکسیدینیا) کمک می‌کند؟
بله، تجربه نشان داده است که بعد از نشستن طولانی‌مدت، ایستادن و پیاده‌روی می‌توانند به تسکین درد کمک کنند.
چگونه می‌توانیم خطر درد دنبالچه (کوکسیدینیا) را کاهش دهیم؟
شما می‌توانید خطر بروز درد دنبالچه را با راهکارهای زیر کاهش دهید:
اجتناب از آسیب به استخوان دنبالچه با رعایت اصول ایمنی در منزل، محل کار یا سالن ورزشی
